Filipinski vremeplov – BEZ GRANICA sa Andrejem

Republika Filipini, ostrvska je država u jugoistočnoj Aziji. Obuhvata arhipelag sa 7.107 ostrva, rasutih po Pacifiku. Sam arhipelag, podeljen je na tri celine: Luzon, Visaja i Mindanao. Glavni grad je Manila, dok je najveći Kezon Siti, iako oba, čine gradsko područje Manile. S obzirom da se nalaze u Vatrenom pojasu Pacifika i blizini ekvatora, Filipini su izloženi zemljotresima i tajfunima, ali obiluju velikim prirodnim bogatstvima, što ih svrstava među zemlje, sa najraznovrsnijom florom i faunom.

Ime su dobili po španskom kralju Filipu II. Španski istraživač Ruj Lopez de Viljalobos je 1542. ostrva Lejte i Samar, nazvao Felipinas, po tadašnjem Princu od Asturije, da bi kasnije izraz Las Islas Filipinas, počeo da se koristi za celokupni arhipelag. Pre nego što je prihvaćen ovaj naziv, arhipelag je nazivan i Islas del Poniente, odnosno Ostrva zapada, a takođe je korišćen i Magelanov naziv, San Lázaro.

Tokom istorije, arhipelag je još nekoliko puta menjao ime. Za vreme Filipinske revolucije, Kongres je proglasio Filipinsku Republiku, a Američke kolonijalne vlasti su tokom prvih decenija 20. veka, ovu zemlju zvale Filipinska ostrva. Od završetka Drugog svetskog rata, službeni naziv je isti kao i danas, i glasi, Republika Filipini.

Prvi stanovnici Filipina bili su Negriti, koji su se nastanili još u praistorijsko doba. Nakon njih, u talasima su pristizali austronezijski narodi, a tokom vekova, ovde su se nastanili pripadnici raznih nacija, čemu je doprinela i trgovina sa Kinezima, Malajcima, Indusima i islamskim državama.

Tokom XVI veka u jeku kolonizacije čitavog regiona, arhipelag nije bio interesantan zapadnim kolonizatorima, poput Portugalaca, Holanđana i Britanaca, koji su svoje resurse usmerili ka kolonizaciji istočnoindijskih ostrva, nadaleko čuvenim, po svom bogatstvu. Iz tog razloga, na Filipine niko nije došao sa istočne, odnosno pacifičke strane, sve do Fernanda Magelana 1521. Ovaj čuveni španski moreplovac portugalskog porekl,a zapamćen je kao prvi evropljanin koji se iskrcao na filipinska ostrva, te 1521.godine, na nenaseljenom ostrvu Homonhon, u centralnom filipinskom regionu Visajas. Petnaest dana kasnije, na obližnjem ostrvu Limasawa, postavljajući krst na najvišem vrhu ostrva, Magelan ih je zvanično proglasio za posed španskog kralja. Tokom narednih nedjelja, uspešno je sklapao prijateljstva i čak preobrazio pojedine lokalne vladare u katoličanstvo, ali ubrzo je poginuo u čuvenoj maktanskoj bici. A zbog te bitke sam na ovom mestu. Rizal park, i spomenik Lapu Lapu, nacionalnom heroju Filipina, poznatom po jednom od najvažnijih događaja iz ere velikih geografskih otkrića. Tačnije, u već spomenutoj bici na Maktanu, Lapu Lapu je sa svojim ljudima, pogubio čuvenog moreplovca Fernanda Magelana, a sve zbog njegove loše procene da sa 50ak evropskih  oklopnika, može da porazi 1500 primitivno naoružanih domorodaca.

Nakon toga, Lapu Lapu je postao jedan od simbola borbe protiv španskih konkvistadora, I jedan od retkih primera uspešnih borbi filipinaca sa špancima, a sam spomenik koji se nalazi u Rizal parku, donacija je naroda Koreje, u znak zahvalnosti za pomoć Filipinaca u Korejskom ratu.

A kako bih napravio mali predah od burne filipinske istorije, prihvatam plesni izazov lokalnih tinejdžera. Uspešno ili ne, prijala mi je kratka pauza.

Posle plesa, vraćamo se u vreme nakon Magelanove smrti. Od tada u narednim godinama, španski kralj slao je nekoliko ekspedicija u pohod na buduće Filipine. Najviše uspeha postigla je četvrta u nizu, pod vođstvom Migela Lopeza de Legaspija.

Ipak, jedna od tih „neuspešnih“ ekspedicija, pod vođstvom Ruj Lopeza de Viljalobosa, postala je izuzetno vazna za budućnost ostrva. Naime, ovaj moreplovac je u čast tada još uvek prestolonaslednika Španije Filipa II, nazvao ostrva Las islas Filippinas, odnosno Filipova ostrva, od čega će i proisteći ime koje ostrva nose i danas – Filipini.

Kolonizacija arhipelaga, aktivno je počela 1565e pod istraživačkom palicom Migela Lopeza de Legazpija, koji je stigao iz Meksika, i napravio prvu hispano zajednicu na ostrvu Sebu. Za svega 6 godina, ostrva bivaju masovno osvajana, i 71e se osniva prestonica Španske Istočne Indije u Manili. Zanimljivo je to da je kolonizacija ujedinila brojna razdvojena ostrva arhipelaga. Do početka 19og vek,a uprava Filipina se odvijala iz Meksika, a nakon toga direktno iz Madrida.

Ipak, deo Muslimana na jugu i pojedina brdska plemena, pružili su otpor ovoj reformi koji je trajao gotovo 85 godina. Motivi za ovo, nisu bili samo sprečavanje pokrštavanja, jer kao i svi kolonizatori na svetu, i Španci su kroz sveštenike i civilne lidere, nametali velike poreze i dažbine.

Zanimljivo je da su španci i domoroci drugih španskih kolonija naseljavali Filipine, unoseći potpuno nove kulturne uticaje, koje je lokalni živalj prihvatao. Najveći uticaj je stigao iz Španije, Meksika i Perua, tako da je arhipelag postao hispanizovan.

Tokom prvog veka vladavine ostrvima, španski kolonizatori su uglavnom samo prikupljali porez, implementirajući sistem nazvan enkomijenda, pa su od lokalnog stanovništva uzimali danak, u vidu prikupljanja i eksploatacije svih raspoloživih resursa. Taj sistem, sa neznatnim izmenama tokom narednih vekova, zadržao se tokom čitave španske kolonijalne epohe. Najviše je podsećao na srednjevekovne evropske feudalne sisteme, s tim što je enkomijendose, odnosno skupljače pomenutih nameta, postavljala ili španska kruna, odnosno centralna vlast u prvom periodu, ili sami guverneri Filipina kasnije.

Za istoriju Filipina, presudno je bilo i uspostavljanje trgovačke rute manilska galija, nazvane po galijama, koje su povezivale Manilu sa Akapulkom u Meksiku.

Manila je postala glavna trgovačka luka istoka, s obzirom da je najveći deo robe iz Kine i Indokine tokom 17og i 18og veka svoj put ka Evropi počinjao upravo iz Manile, a odatle galijama do Akapulka, odakle je prebacivan kopnenim putem u Verakruz i onda preko Atlantika ka Kadizu u Španiji.

Od 1599e Španija stiče pun suverenitet nad Filipinima, potvrdivši svoju vlast referendumom, kojim je lokalno stanovništvo priznalo vrhovnu vlast Španije.

Tada Španci naselja na ostrvima uređuju po svom sistemu, podelivši ih u provincije, gradove i sela, sa lokalnim samoupravama, podređenim guverneru, koji je naravno bio španac, kako bi se osigurala lojalnost kruni.

Tokom 17og veka, Filipini su se više puta našli pod napadima Holanđana, međutim svaki od tih napada je sa uspehom odbijen.

Jedini slučaj pada bilo kog dela Filipina tokom španske kolonijalne vlasti, bio je 1759.godine, kada Britanci uspevaju na dve godine da osvoje Manilu. Ipak, njihova vlast nije proširena na ostali deo ostrva, pa su španci ubrzo povratili pun suverenitet.

S druge strane, domorodačko stanovništvo se vrlo često borilo protiv napadača, rame uz rame sa špancima, ne samo zbog toga što su bili primorani na to kao deo španske vojske, već i zbog toga što su pod špancima pojedine grupe dobile određenu autonomiju, a u mnogim delovima Filipina, lokalnom stanovništvu dozvoljena je sloboda rada i trgovine, naravno, pod španskim nadzorom.

Period Industrijske revolucije u Evropi, doveo je do promena u celom svetu, unapređenje privrede kao i otvaranje Sueckog kanala, čime je Evropa „približena“ Filipinima, što je rezultiralo stvaranjem lokalnog bogatstva. Mogućnost bogaćenja, privukla je veliki broj ljudi čiji su preci u prethodnim decenijama emigrirali sa Filipina, ali i Evropljana, koji nisu etnički Filipinci. Pomenute migracije, donele su na Filipine savremene ideje liberalizma ali i rađanje ljudskih prava koja su ostavila prostora stvaranju filipinskog nacionalizma.

Španska vlast se sa revolucionarnim idejama borila nasiljem i deportacijama zaverenika. Međutim, to je u Evropi stvorilo brojnu filipinsku emigraciju, najčešće visoko obrazovanu, koja je sve više negovala ideju oslobođenja. Paralelno sa time, na Filipinima je stvorena oslobodilačka vojska Katipunan, čiji je idejni vođa bio Hoze Rizal. Nakon revolucije, 12og juna 1898.godine, izdata je filipinska Povelja o nezavisnosti. Međutim, već u avgustu iste godine, nakon niza neuspešnih borbi španaca protiv amerikanaca, Filipini su ustupljeni Americi, za iznos od svega 20 miliona dolara.

Ovaj deo filipinske istorije je i glavni razlog mog dolaska u sam centar Manile, odnosno u Fort Santijago, prvo vojno utvrđenje, koje su španski kolonizatori izgradili na arhipelagu. Danas se u njemu nalazi statua revolucionaru Rizalu, jer je upravo na ovom mestu proveo poslednju noć pred pogubljenje.

Prvobitno utvrđenje Fort Santijaga bilo je palisadnog tipa, izgrađeno od nanosa zemlje i balvana, a sagrađeno je tokom 1571.godine.

Već tri godine kasnije, španskim vlastima jasno je stavljeno do znanja da prvobitno utvrđenje neće biti od velike koristi u budućnosti, jer ga je jedan kineski pirat napao, sa lakoćom razorio do temelja i opljačkao. Iz tog razloga, španci su 15 godina kasnije sagradili novu tvrđavu, ovaj put od čvrstog materijala. Tvrđava je više puta menjala svoju posadu, pa su tako iza njenih bedema Manilom upravljali španci, britanci, amerikanci, i japanci. Zbog čestih sukoba ali i činjenice da su Filipini izuzetno trusno područje, tokom istorije tvrđava je trpela mnoga oštećenja, rušenja, ali i obnove. Poslednja restauracija, sprovedena je nakon žestokih februarskih borbi za Manilu 1945.godine, kada se tvđava danima nalazila pod jakom artiljerijskom vatrom i bombardovanjem japanske posade unutar zidina od strane američke i filipinske vojske.

Kako bih što bolje upoznao sledeće poglavlje u istoriji Filipina, narednog dana odlazim nadomak glavnog grada Manile, u američki memorijani centar, najveći memorijalni kompleks, posvećen palim borcima u pacifičkom ratu. Na ovom mestu, sahranjeno je 38000, pretežno američkih vojnika, ali I njihovih saboraca Filipinaca. Uz njih, u centru se nalazi I memorijalni zid sa imenima 36000 vojnika koji nisu sahranjeni, a svoje živote su izgubili na pacifickim ostrvima.

Ali vratimo se na sedmi decembar 1941e godine. Tada je paralelno sa napadom  koji su Japanci izvršili na američku luku Perl Harbor na Havajima, a koji je u istoriji ostao zapisan kao direktan povod ulaska SAD u II svetski rat, japanska vojska je napala I Filipine. Tako je posle vekova španske kolonijalizacije, kasnije I američke, usledio I period japanske okupacije. S obzirom da su Filipini u tom trenutku bili deo američkog komonvelta, napad na Filipine je bio direktan napad na SAD. Tokom 1945.godine I završnih borbi u pacifičkom teatru, možda I najveća stradanja, ne računajući Hirošimu I Nagasaki, preživeli su upravo Filipini. Najveća stradanja su, razumljivo, podneli američki vojnici koji su čisteći ostrvo po ostrvo u Pacifiku, ostavljali veliki broj žrtava iza sebe. Posle gotovo 4 godine japanske okupacije, krajem 1944.  I u prvim mesecima 1945.godine, tokom velike kontraofanzive na Pacifiku, na red su došli I Filipini. Posebno značajne bitke vodile su se na ostrvu Luzon, na koje je iskrcano preko 250000 američkih vojnika, čineći borbe na Luzonu najvećom kampanjom pacifickog rata. U februaru 1945.godine oslobođena je I sama Manila, ali tek nakon neverovatnih stradanja koja je sam grad podneo. Najveći deo urbane zone, u potpunosti je razoren bombardovanjima koja su služila kako bi se Japanci u gradu naterali na predaju. Međutim, nije bilo tako lako naterati na povlačenje japansku vojsku, pa je svaki deo grada, a I celih Filipina, oslobođen tek nakon dugotrajnih I mučnih borbi. Koliko Japanci nisu odstupali od svojih pozicija, govori I činjenica, da se poslednji japanski vojnik na Filipinima predao tek 1974.godine, gotovo 30 godina nakon završetka rata.

Prema tome, Sjedinjene američke države su, izuzev za vreme japanske okupacije, imale vlast nad arhipelagom sve do 1947. godine.

Nakon Drugog svetskog rata u kojem je poginulo preko milion filipinaca, arhipelagu je priznata nezavisnost. Od tada, ova zemlja, ima prilično burna politička iskustva, pa je učestvovala u osnivanju Ujedinjenih nacija, Svetske trgovinske organizacije, ASEAN-a, i Samita Istočne Azije.

Burna prošlost, sadašnjost ali i budućnost ove ostrvske zemlje, rezultat je pre svega njenog odličnog strateškog položaja između istoka i zapada. Kada već pričamo o položaju, Filipini izlaze na 4 mora : južnokinesko, sulusko, celebesko i filipinsko. Jedanaest najvećih ostrva zauzima 94% površine arhipelaga, a dva najveća su Luzon i Mindanao. Dužina obale je oko 36 000 kilometara, što Filipine svrstava na peto mesto na svetu, a sa površinom od oko 300.000 kvadratnih kilometara, nalaze se na poziciji 64. Međutim, kada je populacija u pitanju tu su pri samom vrhu, pa sa 103 miliona stanovnika, zauzimaju sedmo mesto u Aziji i trinaesto na svetu. I ne samo to, jer oko 10 miliona filipinaca živi van granica zemlje, što čini jednu od najbrojnijih dijaspora.

U zemlji, zvanični jezik je Filipinski, iako se engleski koristi u obrazovanju, poslovanju ali i sve više u svakodnevnoj upotrebi, naročito u gradskim sredinama. Manji broj starijih stanovnika još uvek priča španski, koji je nekada bio obavezan predmet, ali taj procent je prilično nizak, i iznosi oko 8 procenata. Kada već spominjemo brojke, filipinski jezik priča 98% populacije, a engleski, čak do 70. U prevodu, 52 miliona filipinaca govori engleski, čime su Filipini peto po veličini englesko govorno područje posle Sjedinjenih Američkih Država, Indije, Pakistana i Velike Britanije.

Ono što je vidljivo gotovo na svakom koraku na čitavim Filipinima, je ogroman uticaj zapada, pre svega Amerike. Tokom prve polovine 20og veka, sve do 1947e.godine, Filipini su bili pod upravom SAD. Tokom tog perioda, amerikanci ostvaruju snažan kulturološki uticaj na Filipince, koji sa stvaranjem nezavisne republike nije oslabljen. Štaviše, II svetski rat i zajedničke borbe Filipinaca i Amerikanaca širom Pacifika, po prvi put su stvorile bliske odnose dva naroda. Do tada, njihovi odnosi bili su obeleženi osećajem kolonizatora i kolonizovanih, to jest građana različitih redova. Zbližavanje dolazi paralelno sa sve većim zamahom globalizacionog talasa u svetu, kao i talasa „amerikanizacije“, koji je zahvatio mnoge narode koji su pripadali interesnoj sferi zapadnog bloka. Specifična bliska prošlost Filipina i njihova pripadnost američkom komonveltu, dovela je do posebno snažne „amerikanizacije“ zemlje.

Veliki broj Filipinaca tokom 20og veka, potražio je sreću i bolji život u inostranstvu, a najveći deo njih prešao je Pacifik, i nastanio se upravo u SAD, što je još jedan od razloga bliskih kulturnih veza. Fenomen „amerikanizacije“ nemoguće je ne primetiti bilo gde u zemlji. Prosečan Filipinac vrlo često svoj dan započinje kafom u nekom od objekata Starbucks lanca, obrokom u svetski poznatim restoranima brze hrane poput Mek Donaldsa i KFC-a, kupujući u američkim lancima marketa. Takođe, omiljeni sport na Filipinima je košarka – pristigla iz SAD vrlo brzo po nastanku, pa tako i u najmanjem selu, postoji košarkaški teren.

Što se religije tiče, 94 procenta stanovništva su hrišćani, od čega su 84 katolici, 10 protestanti, a 5 posto čine pripadnici islamske vere.

Najvažniji grad na Filipinima je Manila, ali priču o ovom gradu, ostavljamo za sledeću epizodu.